آموزش مهارت جرات مندی به کودکان

آیا می‌خواهید کودکتان با عزت نفس و جسارت، نظراتش را بیان کند و از حق خود دفاع کند؟ جرات مندی، مهارتی است که به کودکان کمک می‌کند تا در زندگی موفق‌تر باشند و روابط اجتماعی سالم‌تری برقرار کنند. اما در دنیای امروز پر از رقابت و مقایسه، بسیاری از کودکان از ابراز احساسات و عقاید خود هراس دارند. در این مقاله، به اهمیت این موضوع در میان مهارت های زندگی می‌پردازیم. همچنین به شما خواهیم آموخت که چگونه می‌توانید با استفاده از روش‌های ساده و عملی، به فرزندتان کمک کنید تا جرأت‌مندتر شود و زندگی شادتر و موفق‌تری داشته باشد.

چرا آموزش مهارت جرات ورزی به کودکان مهم است؟

بی‌راهه نرفته‌ایم اگر بگوییم مهارت جراتمندی کلید خوشبختی است. دکتر علیرضا مؤذن در کتاب «ترس زشت، ترس زیبا»، ترس از دیگران را این گونه توصیف می‌کند: 

« بسیاری از فرزندان آدم، از «آن‌ها» خیلی می‌ترسند، به نحوی که بسیاری از تصمیمات و اعمالشان را علیرغم میل و عقیده واقعی‌شان، بر اساس ترس از آن‌ها شکل داده‌اند، آن‌‌هایی موهوم که زندگی بسیاری از ما را تحت تأثیر خود قرار داده است. 

باید اعتراف کرد بسیاری ازما آگاهانه یا ناآگاهانه از آن‌ها مثل یک هیولا و یک غول می‌ترسیم، اما غولی که ما را نمی‌خورد، نمی‌درد، به زنجیر نمی‌کشد، اما زمام امور همه زندگیمان را به دست می‌گیرد. این غول به جای آن که از بیرون اثرگذار باشد، تأثیراتش را از درون ما آغاز و هدایت می‌کند و با مدیریت درون ما، ما و اعمال ما را کنترل می‌نماید. زنجیرش نامریی است و سررشته این زنجیر سنگین، به دست آن‌هاست! ترس از آن‌ها، می‌تواند یک بیماری و آسیب شخصیتی بزرگ و مانع جدی خوشبختی به حساب آید. »

(*اصطلاح «آن‌ها» و «ترس از آن‌ها» که در کتاب دکتر موذن استفاده شده است، به معنای دیگران و مردم است. زمانی که می گوییم: مردم چی می‌گن؟ دیگران چه فکر می‌کنند؟ از آن‌هایی نامعلوم می‌ترسیم.)

قدیمی‌ها می‌گفتند «در دروازه رو می‌شه بست ولی در دهن مردم رو نمی‌شه بست»؛ اگر معیار انتخاب‌ها و تصمیمات ما سخن و نظر دیگران باشد، هر روز به سویی می‌رویم و هیچ گاه نمی‌توانیم از درستی آن مطمئن باشیم. مهارت جرأت‌مندی، مهارتی است که اگر از کودکی آموزش داده نشود، در بزرگسالی آسیب‌های جدی‌تری برای شخص به وجود می‌آورد.

مهارت جرات مندی چیست؟ تفاوت جرات مندی و بی ادبی در چیست؟

جرات‌مندی، توانایی بیان احساسات، عقاید و نیازها به شیوه‌ای مؤثر و احترام‌آمیز است. یک کودک جرات مند، نه تنها از حقوق خود آگاه است، بلکه به حقوق دیگران نیز احترام می‌گذارد. این ویژگی، به کودک کمک می‌کند تا روابط اجتماعی سالم‌تری برقرار کند، با چالش‌ها بهتر کنار بیاید و در نهایت، به فردی موفق و مستقل تبدیل شود.

ما دوست داریم فرزندانمان منفعل نباشند و بتوانند در هر جمعی نظرات خود را بیان کنند و در صورت لزوم با دیگران مخالفت کنند. اما این به این معنا نیست که فرزندان ما حق دارند، هر طور که می‌خواهند با دیگران رفتار کنند. مهم است که تفاوت جرات مندی و پرخاشگری یا بی‌ادبی شناخته شود. 

جرات ورزی به معنای بیان صریح و محترمانه احساسات، نیازها و عقاید است، بدون این که به حقوق دیگران آسیب برسد. اما خشونت و پرخاشگری بیان احساسات و خواسته‌ها با شیوه‌ای تهاجمی و توهین‌آمیز است. گاهی این توهین و تهاجم همراه با بالابردن صدا یا دعوا است، اما گاهی فقط در لحن و محتوای کلام ما ظاهر می‌شود. 

پس مهم است که همراه با آموزش جراتمندی، تعادل در جرات‌مندی نیز آموزش داده شود. آموزش جرات‌مندی به کودکان، به معنای پرورش افرادی است که بتوانند به صورت مؤثر و سازنده با دیگران تعامل کنند. در بخش‌های بعدی به چالش‌هایی که کودکان در ابراز خود با آن روبه‌رو هستند و راهکارهایی برای تقویت جرات‌مندی در آن‌ها می‌پردازیم.

چالش‌های پیش روی کودکان و نوجوانان در دنیای امروز

مقاومت در مقابل فشار اجتماعی، مهارتی است که در طول تاریخ مورد نیاز بوده است. انتخاب راه درست، به جای انتخاب راهی که همه می‌روند می‌تواند بسیار سخت و پرچالش باشد. همه‌ی ما در همه مقاطع سنی دوست داریم مقبول جمع باشیم؛ این یک حس طبیعی است اما زمانی خطرناک می‌شود که تایید را به هر قیمتی از دیگران گدایی کنیم. این موضوع به خودی خود یک چالش در برابر کودکان و نوجوانان است؛ اما چیزی که این روزها این چالش را پیچیده‌تر کرده است، استفاده از شبکه‌های اجتماعی به ویژه اینستاگرام است. این شبکه‌ها نیاز به تایید دیگران را بیش از پیش تقویت می‌کنند. جایی که معیار سنجش، اهمیت و ارزش محتوا نیست، بلکه تعداد لایک است!

شاید در نگاه اول به نظر برسد که اینستاگرام باعث شده است کودکان جسارت پیدا کنند. آن‌ها به راحتی و بدون خجالت از خود فیلم منتشر می‌کنند و با دیگران به اشتراک می‌گذارند. آیا این موضوع نشان می‌دهد که از دیگران ترسی ندارند؟ 

تحقیقات چیز دیگری را نشان می‌دهد. پژوهش‌های علمی و آزمایشی متعدد حاکی از تاثیرات منفی بر روحیه نوجوانان، به ویژه دخترانی است که وقت خود را در شبکه‌های اجتماعی می‌گذرانند. فشار برای بی‌نقص به نظر رسیدن، تمایل به اشتراک‌گذاری تنها در مثبت‌ترین و شیک‌ترین بخش‌های زندگی یک فرد، و ماهیت اعتیادآور این شبکه‌ها باعث به وجود آمدن استرس و افسردگی در نوجوانان می‌شود. آن‌ها به تدریج احساس بدی نسبت به خود پیدا می‌کنند و ماهیت خود را در تعداد دنبال‌کنندگان خود و تعداد لایکی که دریافت کرده اند می‌بینند. ترس این روزهای کودکان ما ترس محبوب نبودن است. ترس از این که اگر از پست من خوششان نیاید چه؟

چگونه به کودکان جرات مندی را بیاموزیم؟ راهکارهای عملی و تربیتی کودکان

آموزش جرات‌مندی به کودکان، همچون هر مهارت دیگری، فرایندی تدریجی و مستمر است که نیازمند صبر و حوصله است. در این بخش، به برخی از راهکارهای عملی برای تقویت جرات‌مندی در کودکان می‌پردازیم:

ایجاد فضای امن در خانه و مدرسه

برای تربیت فرزندانی جرات‌مند، باید فضایی امن و بدون قضاوت ایجاد کنیم. گوش دادن فعال، تایید احساسات و پرهیز از سرزنش، به کودکان کمک می‌کند تا بدانند اگر نظری مخالف با نظر ما داشته باشند، می‌توانند به راحتی با ما در میان بگذارند و درباره آن صحبت کنند. ترس از نوع واکنش پدر و مادر یا معلم می‌تواند زمینه را برای دروغگویی یا پنهان کاری کودکان فراهم کند. اعمال و رفتار کودکان نباید از روی ترس از والدین یا معلم باشد؛ بلکه کودک باید سعی کند کار درستی که مورد رضایت خداوند را انجام دهد. نمازی که به خاطر ترس از پدر یا معلم خوانده شود، در سال‌های بعد جای خود را به بی‌نمازی به خاطر ترس از همسالان خواهد داد.

آموزش مهارت‌های ارتباطی موثر

مهارت‌های ارتباطی موثر، کلید بیان خواسته‌ها و دفاع از حقوق خود است. آموزش بیان مستقیم خواسته‌ها، گوش دادن فعال و حل مسئله به کودکان کمک می‌کند تا بتوانند به صورت مؤثر با دیگران ارتباط برقرار کنند. یکی از این مهارت‌های ارتباطی، مهارت نه گفتن است. ما معمولا برای این که مودب باشیم و کسی را از خود نرنجانیم، ترجیح می‌دهیم از واژه‌ی «نه» استفاده نکنیم. اما باید آموخت که در چه جاهایی نیاز است که در قبال خواسته دیگران نه بگوییم و چگونه مودبانه آن را مطرح کنیم. یکی از منابع خوب در این زمینه که کانون فرهنگی بصائر آن را به عنوان منبع درسی خود در دوره‌ی آموزشی «مهارت جرات مندی» قرار داده است، کتاب «ترس زشت، ترس زیبا» نوشته دکتر علیرضا مؤذن است.

تمرین‌های عملی برای افزایش جرات مندی

تمرین‌های عملی مانند نقش‌آفرینی و تعیین اهداف کوچک، به کودکان کمک می‌کند تا مهارت جرات‌مندی خود را در عمل تقویت کنند. این تمرین‌ها به آن‌ها فرصت می‌دهند تا در موقعیت‌های مختلف، پاسخ‌های مناسب را تمرین کنند.

نقش مربی دینی و والدین در افزایش جرات مندی

بارها شنیده‌ایم کودکان آن چیزی می‌شوند که ما هستیم، نه آن چیزی که می‌گوییم. کودکان از والدین و معلم اعتقادی خود الگو می‌گیرند. بنابراین، مربیان و والدین باید خودشان رفتارهای جرات‌مندانه از خود نشان دهند و به کودکان آموزش دهند که چگونه می‌توان اختلافات را به صورت مسالمت‌آمیز حل کرد. این روزها یکی از مسائلی که ممکن است مورد اختلاف یا تمسخر جامعه باشد، پایبندی به احکام و واجبات اعتقادی است. کودک باید ببیند که والدینش حتی در جایی که کسی به انجام احکام معتقد نیست، در مورد عمل به دستورات خداوند مصر است. حتی پایبندی به اخلاقیات هم ممکن است مورد تمسخر واقع شود. گاهی راست‌گویی، رعایت حقوق دیگران، بخشش و ... به حماقت و بی‌عرضگی تعبیر می‌شود. کودک و نوجوان به راحتی متوجه رفتار شجاعانه مربی و پدر و مادر می‌شود. او باید ببیند که حتی اگر دیگران ما را بی‌عرضه بدانند، معلم من یا مادر و پدر من از چهارچوب‌های خود عبور نمی‌کنند.

اهمیت حمایت و تشویق

حمایت و تشویق مداوم، به کودکان کمک می‌کند تا به توانایی‌های خود ایمان بیاورند و به تلاش خود ادامه دهند. این حمایت تنها به معنای تشویق کلامی نیست، بلکه شامل ایجاد فضایی امن، پذیرش بدون قضاوت و همراهی کودک در تمام مراحل رشد او می‌شود. مهرورزی بی قید و شرط به کودکان می‌تواند ظرف محبت آن‌ها را پر کند تا در جای دیگری به دنبال جلت توجه و محبت دیگران نباشند.

دوره آموزشی مهارت جرأت مندی برای مربیان دینی و قرآنی

کانون فرهنگی بصائر به هدف گسترش و پایدارسازی فرهنگ دینی، دوره‌های آموزشی متنوعی در زمینه مباحث اعتقادی، مهارت‌های زندگی و سواد رسانه‌ای برای مربیان اعتقادی و اساتید قرآنی برگزار می‌کند. یکی از این دوره‌ها که از ابتدای ارائه‌ی آن در کانون فرهنگی بصائر بسیار مورد توجه و اقبال مخاطبین بوده است، دوره آموزشی مهارت جرات‌مندی است. در این دوره آموزشی ضمن بهره‌گیری از تعالیم غنی اسلام و فرهنگ ایرانی و دست‌آوردهای اندیشمندان خارجی با پرهیز از التقاط، محتوای مناسب و منحصر بفردی برای آموزش مهارت جرأت‌مندی با رویکرد اسلامی تدارک دیده شده‌است. ثبت نام دوره آموزشی مهارت جراتمندی هم اکنون به صورت غیرهمزمان (آفلاین) در اختیار تمامی علاقه‌مندان در سایت بصائر قرار گرفته است.

نتیجه‌گیری و جمع‌بندی

آموزش جرات‌مندی به کودکان، سرمایه‌گذاری ارزشمندی برای آینده‌ی آن‌ها است. با ایجاد یک فضای امن برای بیان احساسات، تقویت عزت نفس، آموزش مهارت‌های ارتباطی موثر، انجام تمرین‌های عملی، الگو بودن والدین و حمایت مداوم، می‌توان به کودکان کمک کرد تا جرات‌مندتر شوند و با اعتماد به نفس بیشتری در زندگی عمل کنند. کودکانی که مهارت جرات‌مندی را فرا می‌گیرند، در روابط اجتماعی موفق‌تر خواهند بود، کمتر در معرض آزار و اذیت قرار می‌گیرند و راحت‌تر می‌توانند به مبانی دینی و اعتقادی خود پایبند باشند. به یاد داشته باشید که هر کودکی منحصر به فرد است و ممکن است به رویکردهای متفاوتی نیاز داشته باشد. با صبر و حوصله و ایجاد یک محیط حمایتی، می‌توانیم به کودکان کمک کنیم تا معیارهای صحیح را در انتخاب‌های خود مدنظر داشته و زندگی شادتر و پربارتری داشته باشند.