در دنیای امروز تأثیر مهم آموزش و پرورش در تربیت نسل آینده بر کسی پوشیده نیست. معلم دینی و اعتقادی، صرف نظر از درسی که به صورت رسمی به دانش‌ آموزان یاد می‌دهد؛ با رفتار و گفتار خویش، نقش مهمی را در شکل‌دهی اخلاق و رفتار متربیان خویش ایفا می‌کند. همه‌ی ما با نگاهی به شخصیت، رفتار و گفتار خویش می‌توانیم ردپای تعالیم مستقیم و غیرمستقیم معلمان خویش را -که از بدو ورود به مدرسه تا لحظه‌ی فارغ التحصیلی، معلم ما بوده‌اند- ببینیم.

برخی از معلمان اثرات مثبت و برخی اثرات منفی بر روی ما گذاشته‌اند، برخی هم -که شاید اکثریت باشند- بی‌اثر بوده‌اند. با توجه به همین تأثیرات، بر کسانی که گام در مسیر تربیت دینی و اسلامی فرزندان این مرز و بوم می‌نهند، شایسته است به این موضوع توجه داشته باشند که جز با ایجاد و پرورش برخی از ویژگی‌های شخصیتی، نمی‌توانند معلمی با اثرگذاری مثبت در تربیت دینی و اسلامی دانش‌ آموز خود باشند.

معروف است که مرحوم استاد روزبه –که الحق خود یکی از تأثیرگذارترین افراد در امر تربیت دینی بودند– می‌فرمودند: «دانش‌ آموزان ما همان می‌شوند که ما هستیم نه آنگونه که ما می‌گوییم.»

اکنون به برخی از ویژگی‌هایی لازم برای یک مربی اعتقادی و معلم قرآن با اثرگذاری مثبت، در تربیت دینی دانش‌ آموزان و متربیان اشاره خواهیم داشت.

1. مقبولیت و محبوبیت

مقبولیت، از جمله شاخصه‌های لازم برای یک معلم و مربی دینی است تا بتواند با جذب دانش‌آموزان اثرات مثبتی در تربیت دینی شاگردان خویش داشته باشد. ویژگی هایی که باعث مقبولیت و محبوبیت یک معلم می‌شود عبارتند از: صبوری، تواضع، خوش‌خلقی، نظم، گشاده‌رویی، نظافت و آراستگی ظاهری، خوش‌مشربی، جاذبه معنوی، شخصیت گرم و صمیمی، موقعیت‌شناسی، مودب بودن، منعطف بودن و...

وجود هر یک از این خصوصیات در مواجهه با متربیان نسل فعلی، کمک بسیاری بر تاثیرگذاری یک معلم اعتقادی می‌کند و عدم وجود هر کدام از آن ها در برخورد با متربیان، موجب عدم پذیرش تعالیم معلم و عدم اثربخشی مثبت او می‌شود.

2. بهره‌مندی از معنویت

بهره‌ مندی از معنویت یکی دیگر از شاخصه‌ های مربی مذهبی اثرگذار است. پیش از هر مسئله‌ ای باید دانست که هیچ فردی حتی معلم قرآن، به صورت مستقل در امر هدایت اثرگذار نیست و هدایت بشر، تنها به دست خداست. متربیان اگر حضور خدا را در متن زندگی معلم حس کنند، از آن معلم اثرپذیری بیشتری خواهند داشت و به تدریج به او گرایش درونی پیدا می‌ کنند و رنگ و بوی خدایی می‌ گیرند. بدون شک تأثیر کلام معلمی که واقعاً امام زمان عجل الله تعالی فرجه را در زندگی خویش داخل کرده؛ آنگاه که دانش‌آموزانش را به سوی آن حضرت سوق می‌ دهد، به مراتب بیشتر از کلام معلمی است که امام زمان علیه السلام در زندگی او محلی از اعراب ندارد.

توجه مربی دینی و پرورشی به امور معنوی نه تنها بر جذب دانش آموز و تاثیرگذاری بر آنان، بلکه در تمام شئون کاری و زندگی خود معلم نیز موثر خواهد بود. به نظر می‌رسد، مهم ترین نکاتی که باور، توجه و رعایت آنها برای تقویت امور معنوی برای یک مربی اعتقادی لازم است، نکاتی است که در ادامه به آن اشاره می‌شود:

تقید به واجبات دینی، وظایف خانوادگی و اجتماعی، ایمان به کار معلمی به عنوان وظیفه‌ای دینی و الهی و تعهدی به امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف، رنج بردن از مشکلات، انحراف ها و ضعف هایی که گاه دانش‎ آموزان به آن ها گرفتارند، استمرار در مراقبت‌های نفسانی، باور قلبی به این موضوع که این دانش‎ آموزان همه امانت الهی و فرزندان امام زمان علیه السلام هستند؛ همچنین باور به عجز و ناتوانی خویش و اعتقاد به این که جز با عنایات الهی و ... امر تربیت و هدایت صورت نخواهد گرفت.

شایسته است مربی همواره هنگام ورود به کلاس دست دعا و تضرع به درگاه الهی و توسل به اولیای خدا بردارد تا با عنایت الهی، نواقص او جبران شود و بتواند بیش از پیش در متربیانش موثر باشد. (البته باید توجه داشت که این دعا با هدف انجام وظایف تربیتی انجام شود نه برای خودنمایی و کسب شهرت).

در آموزه های دینی، برای جذب قلوب مردم و تأثیر بر آن ها علاوه بر نکات فوق، توصیه‌های دیگری نیز شده است. دستوراتی مانند: انجام نماز شب و خواندن دعا‌هایی نظیر دعای قاموس (سیفی صغیر)، تواضع، هدیه دادن، سلام کردن به دیگران، دست دادن، محبت، خدمت به مردم، خوب حرف زدن، خطاب کردن  دیگران با نام مناسب و... .

3. محترم بودن و احترام گذاشتن

رعایت احترام یکی دیگر از موارد مهم و شاخصه‌ های اصلی برای معلم و مربی تاثیرگذار در تربیت دینی است. افرادی که رفتار‌های مودبانه دارند و به همه احترام می‌گذارند محبوب هستند. احترام گذاشتن به مخاطب سببِ ایجاد احساسِ امنیت در آن ها می شود. به همین جهت دانش آموزان از بودن در کنار معلم دینی که حرمت آن ها را حفظ می کند و برای آن ها احترام قائل است احساس امنیت می‌کنند. تجربه نشان داده است رعایت احترامِ دانش آموز توسط مربی، احساس آن‌ها را نسبت به مربی مثبت و پذیرش آن‌ها را از او به شدت تقویت می‌کند.

4. گذشت در امور شخصی

بردباری و تحمل آزار دیگران نسبت به خود، یکی از ویژگی های یک مربی پروشی و اعتقادی تاثیرگذار است. اگر دانش آموزان ببینند که یک معلم مذهبی نسبت به آزار دیگران بی تفاوت نیست و واکنش نشان می دهد اما درباره آزار دیدن خودش صبر و تحمل دارد در اغلب موارد جذب او می شوند.

نوجوانان در این دوره زندگی بازیگوش و پرشور هستند و ممکن است گاهی اوقات نسبت به مربی اعتقادی خود حرکاتی انجام دهند که موجب آزار او شود. اما هنگامی که معلم، در مقابل این رفتار آن ها بزرگوارانه برخورد می‌کند و به روی خود نمی‌آورد، دانش آموزان به شکل غیرمستقیم از این رفتار معلم، هم گذشت و بزرگ‌منشی را فرا می‌گیرند و هم محبت او در دلشان ریشه می‌کند و جذب او می‌شوند.

شکیباییِ مربی تربیتی، زمانی مهم‌تر می شود که گاهی شاگردان از روی عمد کارهایی انجام می‌دهند تا ظرفیت معلم را بسنجند. در چنین شرایطی، اگر معلم برآشوبد، حتماً قافیه را باخته است و رفتار او برای دانش آموزان ایجاد دافعه می‌کند و موجب عدم تأثیر گذاری مربی اعتقادی می‌شود. بنابراین سعه صدر، ظرفیت و تحمل بالا از مهم‌ترین بایسته‌های یک معلم و مربی دینی است که قصد تأثیر گذاری مثبت در میان شاگردانش را دارد. نکته مهم دیگر این است که اگر معلمی در فضای تربیت متوجه آزار معلم دیگری توسط شاگردان خود شود، شایسته است که به دانش آموزان در مورد این موضوع تذکر مشفقانه بدهد.

در پایان، چند توصیه معنوی تأثیرگذار دیگر برای افزایش تأثیرگذاری کارهایمان در روند تربیت دینی متربیان یادآوری می‌کنیم:

• دعاگوی دانش آموزانمان باشیم، برای دانش آموزان طول عمر، دینِ سالم، اخلاقِ خوب و... بخواهیم. 
• در اماکن مقدسه به نیابت از دانش آموزان زیارت کنیم.
• روزانه برای خود و دانش‌آموزانمان استغفار کنیم تا از سنگینی و آلودگی گناهان نجات بیابیم 
• مانند مادرِ حضرت مریم، متربیان خود را از شر شیطان به خدا بسپاریم.
• هدایت متربیان را به ائمه معصومین علیهم السلام گره بزنیم و این امر را به آنان بسپاریم.

برگرفته از کتاب مهارت‌های جذب دانش آموزان و تاثیر گذاری بر آن ها و کتاب تربیت به روش سلطان بانو