اربعین، تنها یک پیاده‌روی نیست؛ حماسه‌ای است که هر سال میلیون‌ها عاشق را از اقصی نقاط جهان به سوی کربلا می‌کشاند. این سفر، گردهمایی بی‌نظیری از دل‌های شیفته‌ای است که برای تجدید میثاق با آرمان‌های حسینی، از تعلقات دنیا دل می‌کنند و قدم در مسیری می‌گذارند که سراسر معرفت، ایثار و عشق است. اما این سفر پرشکوه، آداب و رسومی دارد که رعایت آنها، عمق معنوی آن را صدچندان می‌کند و زیارت را به اوج خود می‌رساند. در این مقاله به اعمال ویژه‌ی شب و روز اربعین، اهمیت و ثواب این زیارت پرداخته می‌شود.
۱. اربعین، تجدید عهد با امام حسین (ع): چرا این روز خاص است؟
بررسی اهمیت زیارت اربعین در فرهنگ شیعه
اربعین حسینی، به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین آیین‌های شیعی، جایگاهی بی‌نظیر در فرهنگ اسلامی دارد. پیاده‌روی عظیم از نجف به کربلا، به عنوان بزرگ‌ترین تجمع مذهبی جهان، میلیون‌ها نفر را از اقصی نقاط جهان گرد هم می‌آورد تا پیام عاشورا را زنده نگه دارند. این رویداد عظیم، نمادی از وحدت، همدلی و اخلاص شیعیان و دوستداران اهل بیت(علیهم‌السلام) است که با احیای شعائر حسینی، هویت دینی و فرهنگی جوامع اسلامی را تقویت می‌کند. از منظر تاریخی، تلاش‌های دشمنان برای خاموش کردن یاد امام حسین علیه‌السلام و ایجاد شبهات پیرامون واقعه کربلا همواره ناکام مانده و این مراسم، گواهی بر شکست‌ناپذیری نهضت حسینی است.
اربعین حسینی مصادف است با ورود جناب جابر به سرزمین کربلا و همچنین بازگشت اهل بیت امام حسین علیه‌السلام به کربلا و دفن سرهاى مطهر و الحاق آنها به بدن‌هاى اطهر. هرچند که درباره زمان ورود جابر بن عبدالله انصاری و همچنین ورود اهل بیت به کربلا، اختلاف نظر وجود دارد، اما با توجه به شواهد موجود در تاریخ اسلام این نقل می‌تواند صحیح باشد. همچنین در استحباب و سنت بودن زیارت امام حسین علیه‌السلام در روز اربعین (بیستم صفر) – از دور یا نزدیک – اختلاف نظری وجود ندارد.
2. پیاده‌روی اربعین: سفری عاشقانه به سوی حرم
آداب معنوی و عملی پیاده‌روی: چگونه این سفر را به تجربه‌ای ماندگار تبدیل کنیم؟
1. نیت خالص و معرفت به مقام امام
سفر اربعین باید با نیت خالص برای تقرب به خداوند و ابراز ارادت به امام حسین (علیه‌السلام) آغاز شود. کلیدی‌ترین موضوع در این سفر، معرفت داشتن نسبت به امام حسین علیه‌السلام و جایگاه ویژه‌ی ایشان و شناخت حق ایشان است. بنابر فرمایش امام کاظم علیه‌السلام، هر که امام حسین علیه‌السلام را با معرفت به حق ایشان زیارت کند، خداوند گناهان گذشته و آینده او را می‌آمرزد.
همچنین زیارت اربعین، فرصتی برای تجدید عهد با امام زمان (علیه‌السلام) و آمادگی برای یاری دین خداست. زائر باید با نیت همراهی با اهل بیت (علیهم‌السلام) و برائت از دشمنانشان، قدم در این سفر بگذارد. این نیت، قلب زائر را از تعلقات دنیوی جدا کرده و سفر را به عبادتی معنوی تبدیل می‌کند.
2. حضور قلب و توجه به معنویت
حضور قلب در طول مسیر، از مهم‌ترین آداب معنوی است. زائر باید در هر قدم، به یاد مصائب اهل بیت (علیهم‌السلام) و پیام عاشورا باشد. قرائت زیارت‌نامه‌ها، مانند زیارت اربعین یا زیارت عاشورا، و ذکر اذکاری نظیر «الله اکبر» و «لا اله الا الله» می‌تواند ذهن و قلب را به سوی خدا و اهل بیت (علیهم‌السلام) متمرکز کند. این توجه، سفر را به فرصتی برای تزکیه نفس و کسب نورانیت تبدیل می‌کند.
3. شور و اشتیاق همراه با حزن
پیاده‌روی اربعین باید با شور و اشتیاق برای زیارت امام حسین (علیه‌السلام) و حزن برای مصائب ایشان همراه باشد. این ترکیب، که در روایات به‌عنوان حالتی مطلوب برای زائر ذکر شده، به زائر کمک می‌کند تا با دلی سرشار از عشق و اندوه، به مقام معنوی والایی دست یابد. لزوم مداومت بر زیارت امام حسین علیه‌السلام، و ترک نکردن آن به علت بی‌میلی از جمله موارد پرتکرار در روایات شیعه به شمار می‌رود. امام صادق علیه‌السلام هر که از روی عشق و محبت به امام حسین علیه‌السلام به زیارت ایشان برود، خداوند متعال او را در روز قیامت از کسانی قرار می‌دهد که در امنیت باشند، و نامه اعمال او را به دست راستش می‌دهد، و در زیر پرچم امام حسین علیه‌السلام خواهد بود تا وقتی که داخل بهشت شود.
تأمل در رنج‌های حضرت زینب (سلام‌الله‌علیها) و اهل بیت (علیهم‌السلام) در مسیر اسارت، باید در هر قدم از مسیر، در قلب و فکر زائر باشد. از امام صادق علیه‌السلام نقل شده است: هنگامی که می‌خواهی به زیارت امام حسین علیه‌السلام بروی، پس آن حضرت را زیارت کن؛ در خالی که غمگین، محزون، ناراحت، ژولیده، گرد و غبار گرفته، گرسنه و تشنه باشی؛ زیرا امام حسین علیه‌السلام نیز در حالی شهید شد که محزون، ناراحت، ژولیده، گرد و غبار گرفته، گرسنه و تشنه بود. حاجت‌ها و خواسته‌های خود را از آن حضرت طلب کن و زود برگرد و آن‌جا را وطن برای خود قرار مده.
4. پرهیز از دنیاگرایی در زیارت امام حسین
زیارت امام حسین (علیه‌السلام) باید با سادگی و پرهیز از تجملات دنیوی همراه باشد، به گونه‌ای که با سفرهای عادی و دیدارهای دوستانه متفاوت باشد. از امام صادق علیه‌السلام نقل شده است که فرمودند: به من خبر رسیده که گروهی، وقتی می‌خواهند به زیارت امام حسین علیه‌السلام بروند، با خود سفره‌هایی برمی‌دارند که در آن انواع شیرینی و حلوا و مانند آن می‌گذارند؛ ایشان اگر بر سر قبر دوستان و فامیل خود بروند، این گونه چیزها را با خود نمی‌برند.
5. ادب و معرفت زائر حسینی
زیارت امام حسین (علیه‌السلام) فراتر از یک سفر عادی است؛ این یک سفر معنوی و معرفتی است که هر رفتار زائر باید مایه آبروی امام حسین (علیه‌السلام) و مکتب ایشان باشد. زائر حقیقی حسینی، قدردان مهمان‌نوازی بی‌نظیر مردم عراق است و با رعایت آداب و احترام در استفاده از امکانات موکب‌ها و پرهیز از اسراف، این قدردانی را نشان می‌دهد. او به فرهنگ و آداب مردم محلی احترام می‌گذارد، با حفظ پوشش مناسب و آرامش در اماکن مقدس، به قداست این زیارت ارج می‌نهد، و با پرهیز از ریختن زباله و حفظ پاکیزگی محیط زیست، مسئولیت‌پذیری خود را اثبات می‌کند.
همچنین، زائر حسینی با خوش‌رویی، صبر و احترام با دیگر زائران از ملیت‌های مختلف تعامل می‌کند و با پرهیز از هرگونه بحث تفرقه‌انگیز، به وحدت و همبستگی جهان اسلام کمک می‌کند. در نهایت، هر قدم و هر عمل زائر باید بازتاب‌دهنده ادب و معرفت حسینی باشد تا این زیارت به بهترین شکل ممکن، عظمت و جایگاه خود را به نمایش بگذارد.
حدیثی جامع از آداب و ادب زیارت
در روایتی از امام صادق علیه‌السلام پرسیدند چه چیزهایی در سفر زیارت امام حسین علیه‌السلام لازم است؟ ایشان فرمودند: لازم است که با همراهانت خوش رفتار باشی، سخن اندک بگویی؛ مگر آنچه خیر است، باید زیاد به یاد خدا باشی، لازم است که لباس‌هایت را پاکیزه نگاه داری، لازم است که پیش از رسیدن به حایر حسینی غسل کنی، همچنین لازم است که با خشوع باشی و زیاد نماز بخوانی و بر محمد و خاندانش بسیار صلوات بفرستی، و نسبت به آنچه از آن تو نیست و مال دیگران است، احترام بگذاری.
نیز لازم است که چشمت را از نامحرم بپوشانی، و اگر یکی از برادران ایمانی خود را دیدی که نیازمند است و نمی‌تواند ادامه خرجی خود را بدهد، با او به برادری رفتار نمایی، و هر جا نیاز به تقیه است، آن را رعایت کنی که تقیه موجب قوام دین است. و لازم است خودداری کنی از آنچه نهی شده‌ای و از دشمنی کردن با دیگران و زیاد قسم خوردن و نیز خودداری از جدال کردن که به خوردن قسم منجر شود.
6. تدارکات و آمادگی برای سفر پیاده‌روی اربعین
برای داشتن یک سفر اربعین موفق و پایدار، آمادگی جسمانی و تدارک اقلام ضروری از اهمیت بالایی برخوردار است. انتخاب کفش‌های راحت و مناسب پیاده‌روی که قبلاً امتحان شده‌اند و با فرم پای شما سازگارند، برای افزایش توانایی شما در ادامه مسیر و پیاده‌روی طولانی‌تر حیاتی است. همچنین، لباس‌های سبک، گشاد، نخی و روشن متناسب با آب‌وهوای عراق، به همراه داشتن کلاه یا چتر برای محافظت در برابر آفتاب شدید، به شما کمک می‌کند تا طاقت بیشتری برای پیمودن مسیر داشته باشید. علاوه بر این، همراه داشتن کیف کمک‌های اولیه شامل داروهای شخصی و مسکن‌های ساده، و آگاهی از تکنیک‌های اولیه مدیریت خستگی، گرفتگی عضلات یا گرمازدگی ضروری است. به یاد داشته باشید که استراحت کافی در موکب‌ها و پرهیز از پیاده‌روی بیش از حد در یک روز، به حفظ سلامت و توان جسمانی شما برای ادامه این سفر معنوی کمک شایانی خواهد کرد.
3. اعمال ویژه شب و روز اربعین
شب و روز اربعین حسینی، مصادف با بیستم ماه صفر، فرصتی مغتنم برای شیعیان و عاشقان امام حسین (علیه‌السلام) است تا با انجام اعمال ویژه، به مقام والای اهل بیت (علیهم‌السلام) تقرب جویند و یاد شهادت مظلومانه حضرت اباعبدالله (علیهم‌السلام) و یارانش را گرامی بدارند. این روز، که به روایت شیخ مفید و شیخ طوسی با بازگشت اهل بیت (علیهم‌السلام) از شام به کربلا و زیارت جابر بن عبدالله انصاری همراه است، و از جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ شیعه برخوردار است. در ادامه، به بررسی اعمال توصیه‌شده، دعاها و زیارت‌نامه‌های شب و روز اربعین پرداخته می‌شود.
1. قرائت زیارت اربعین
یکی از مهم‌ترین اعمال شب و روز اربعین، قرائت زیارت اربعین است که از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده و در کتب معتبر مانند مفاتیح‌الجنان شیخ عباس قمی و تهذیب شیخ طوسی آمده است. این زیارت، که در نیمه روز یا شب اربعین توصیه شده، با سلام به امام حسین (علیه‌السلام) به‌عنوان ولی خدا و خیرخواه بندگان آغاز می‌شود. متن این زیارت با این عبارات آغاز می‌شود: «السلام علی ولی الله و حبیبه، السلام علی خلیل الله و نجیبه، السلام علی صفی الله و ابن صفیه، السلام علی الحسین المظلوم الشهید...»
این زیارت با گواهی به مقام والای امام حسین (علیه‌السلام)، اعلام وفاداری به اهل بیت (علیهم‌السلام) و برائت از دشمنان آنها، و تأکید بر ایمان به رجعت و انتظار ظهور، به پایان می‌رسد. قرائت این زیارت، چه در حرم مطهر و چه از راه دور، ثواب عظیمی دارد و به‌عنوان نشانه مؤمن در روایت امام حسن عسکری (علیه‌السلام) ذکر شده است.
2. اقامه دو رکعت نماز
پس از قرائت زیارت اربعین، اقامه دو رکعت نماز توصیه شده است. این نماز، که با نیت تقرب به خداوند انجام می‌شود، فرصتی برای دعا و طلب حاجات است. پس از نماز، زائر می‌تواند با خلوص نیت، نیازهای معنوی و مادی خود را از خداوند طلب کند.
3. زیارت مرقد شریف امام حسین (ع)
زیارت حرم مطهر امام حسین (علیه‌السلام)، از اعمالی است که فضیلت بسیاری دارد. در ایام اربعین این زیارت با پیاده‌روی به سمت حرم همراه می‌شود که اجر آن را دوچندان می‌کند. امام صادق علیه‌السلام فرمودند: هر که پیاده به زیارت قبر امام حسین علیه‌السلام برود، خداوند متعال به هر قدمی که برمی‌دارد هزار حسنه و ثواب برایش ثبت می‌کند و هزار گناه از او محو می‌فرماید و رتبه‌اش را هزار درجه بالا می‌برد.
اگر امکان حضور در کربلا نیست، قرائت زیارت از راه دور، به‌ویژه با ایستادن رو به حرم و با حالتی سرشار از خشوع، توصیه شده است. این عمل، نمادی از ارادت قلبی به ساحت مقدس امام (علیه‌السلام) است. همچنین امام صادق علیه‌السلام درباره کسی که نتواند به زیارت برود، ولی هزینه شخص دیگری را بدهد و به زیارت بفرستد، فرمودند: در مقابل هر یک درهمی که خرج کرده، خداوند متعال به قدر کوه احد از حسنات به وی می‌دهد و چند برابر آن هزینه را برایش باقی می‌گذارد و همچنین بلاهایی که نازل شده را از وی دفع می‌کند و دارایی وی را حفظ می‌فرماید.
4. قرائت دعای چهل و سوم صحیفه سجادیه
قرائت دعای چهل و سوم از صحیفه سجادیه، منسوب به امام سجاد (علیه‌السلام)، به تعداد ده مرتبه در شب اربعین توصیه شده است. این دعا، که با ستایش خداوند به‌عنوان «شدید القوی» و طلب آمرزش گناهان آغاز می‌شود، به زائر کمک می‌کند تا با قلبی پاک به زیارت بپردازد. این دعا، با تأکید بر نجات مؤمنان از غم و اندوه، حال و هوای شب و روز اربعین را که یادآور مصائب اهل بیت (علیهم‌السلام) است، تکمیل می‌کند.
5. ذکر تسبیح و تکبیر
ذکر و تسبیح در شب و روز اربعین از اعمالی است که ثواب فراوانی دارد. توصیه شده است که زائران پیش از ورود به حرم یا در هنگام زیارت از راه دور، صد مرتبه «الله اکبر»، صد مرتبه «لا اله الا الله» و صد مرتبه صلوات بر محمد و آل محمد (ص) بگویند. همچنین، ذکر «لا اله الا الله وحده لا شریک له» هنگام ایستادن رو به حرم، به‌عنوان نمادی از توحید و ارادت به اهل بیت (ع)، سفارش شده است.
6. عزاداری و برپایی مجالس حسینی
برپایی مجالس حسینی و عزاداری برای حضرت اباعبدالله الحسین (علیه‌السلام) از ارکان اساسی فرهنگ شیعه است که ریشه در تعالیم دینی و روایات اهل بیت (ع) دارد. این آیین، فراتر از یک مراسم عاطفی، بستری برای احیای ارزش‌های عاشورا، تقویت پیوند معنوی با امام حسین (علیه‌السلام) و حفظ هویت دینی شیعیان است. منابع معتبر شیعی، بر برگزاری این مراسم و گریه بر مصائب امام حسین علیه‌السلام تاکید فراوان شده است.
7. قرائت زیارت وداع اربعین
زیارت وداع اربعین، که از سید بن طاووس نقل شده، یکی دیگر از اعمال ویژه این شب است. این زیارت با ایستادن رو به ضریح امام حسین (علیه‌السلام) یا از راه دور انجام می‌شود و با سلام به ایشان به‌عنوان فرزند رسول خدا (ص)، امیرالمؤمنین (علیه‌السلام)، حضرت زهرای مرضیه (سلام‌الله‌علیها) و وارث امام حسن مجتبی (علیه‌السلام) آغاز می‌گردد. این زیارت با شهادت به وفاداری امام حسین (علیه‌السلام) به عهد الهی، دعا برای شفاعت ایشان و لعن بر ظالمان و قاتلان آن حضرت ادامه می‌یابد و با درخواست از خداوند برای تداوم توفیق زیارت و محشور شدن با اهل بیت (علیهم‌السلام) پایان می‌یابد.
جمع‌بندی: اربعین؛ آینه تمام‌نمای معرفت و ارادت
شب و روز اربعین حسینی، در فرهنگ شیعه جایگاهی بس عظیم و معنوی دارد و فرصتی بی‌نظیر برای تجدید عهد با امام حسین علیه‌السلام و تقویت پیوند با اهل بیت علیهم‌السلام است. این ایام، در چهلمین روز شهادت امام حسین علیه‌السلام و یاران باوفایش، با اعمالی چون قرائت زیارت اربعین، که از نشانه‌های مؤمن شمرده شده، غسل زیارت، اقامه نماز، و ذکر تسبیح و تکبیر همراه است. عزاداری و برپایی مجالس حسینی نیز، فراتر از یک مراسم عاطفی، بستری برای احیای ارزش‌های عاشورا است که حرارتی خاموش‌نشدنی در دل‌های مؤمنان ایجاد می‌کند. این اعمال و آداب، چه در پیاده‌روی اربعین و حضور در حرم مطهر امام حسین علیه‌السلام و چه از راه دور، نه تنها به تزکیه نفس و کسب نورانیت و انتقال معارف عاشورا به نسل‌های آینده کمک شایانی می‌کند.
ایتا
بله
اینستاگرام
دیدگاه خود را بنویسید