از شکافته شدن دیوار کعبه تا محراب خونین مسجد کوفه؛ زندگی مردی که «پدری مهربان» برای تمام امت اسلامی بود. آیا میدانید چرا پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآله) خود و امام علی (علیهالسلام) را دو پدر این امت نامیدند؟ در این مطلب، سفری خواهیم داشت به ژرفای زندگانی فاتح خیبر و مظهر عدالت، تا با جزئیات ولادت معجزهآسا، فداکاریهای بینظیر و سیره ایشان در هدایت جامعه آشنا شویم.
در این مقاله میخوانیم:
- تاریخ دقیق ولادت و کیفیت تولد حضرت علی (علیهالسلام)
- زندگینامه امام علی (علیهالسلام)
- جایگاه پدری امیرالمومنین برای امت اسلامی
- فضائل حضرت علی (علیهالسلام)
تاریخ دقیق ولادت و کیفیت تولد حضرت علی (علیهالسلام)
بر اساس منابع معتبر در تاریخ اسلام، ولادت امیرالمؤمنین علی (علیهالسلام) در روز جمعه، سیزدهم ماه رجب اتفاق افتاده است. این رویداد مبارک سی سال پس از عامالفیل و ده سال پیش از بعثت پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآله) رخ داد. پدر ایشان، جناب ابوطالب فرزند جناب عبدالمطلب فرزند جناب هاشم و مادر ایشان حضرت فاطمه دختر جناب اسد، فرزند هاشم هستند. از این رو ایشان و برادرانشان، اول هاشمی بودند که پدر و مادرشان هر دو هاشمی بودند.
مکان ولادت ایشان، شریفترین مکان در روی زمین، یعنی درون خانه کعبه در شهر مکه معظمه بود. این فضیلت و شرافتی است که خداوند متعال آن را تنها به حضرت علی (علیهالسلام) اختصاص داده و هیچ کس پیش از او و پس از او در کعبه متولد نشده است.
ماجرای شگفتانگیز ولادت حضرت علی (علیهالسلام)
مادر گرامی ایشان، در حالی که باردار بود به کنار خانه خدا آمد. او که درد زایمان را احساس میکرد، در مقابل کعبه ایستاد و با خدای خود مناجات کرد و از او خواست تا این ولادت را بر او آسان گرداند.
به دنبال دعای ایشان، حادثهای معجزهآسا رخ داد؛ دیوار خانه کعبه (از سمت رکن یمانی) شکافته شد و فاطمه بنت اسد به فرمان الهی وارد خانه خدا گردید و سپس دیوار به هم پیوست. مردم و زائرانی که شاهد این ماجرا بودند، شگفتزده شدند و تلاش کردند قفل در کعبه را باز کنند، اما در باز نشد و دانستند که این امر با اراده و حکمت خداوند صورت گرفته است.
اقامت در کعبه و نامگذاری فاطمه بنت اسد به مدت سه روز (و در برخی روایات چهار روز) در درون کعبه مهمان خداوند بود. در این مدت، او از میوهها و غذاهای بهشتی تناول میکرد.
پس از گذشت این ایام، دیوار کعبه مجدداً از همان مکان شکافته شد و فاطمه بنت اسد در حالی که فرزند نورانی خود، علی (علیهالسلام)، را در آغوش داشت، از کعبه خارج شد. او اعلام کرد که هاتفی از غیب به او دستور داده است که نام این نوزاد را «علی» بگذارد، چرا که خداوند فرموده است: «من "علی" (بلند مرتبه) هستم و نام او را از نام خود برگرفتم.» در برخی نقلها نیز آمده است که مادرش قصد داشت نام او را «حیدر» (به معنای شیر) بگذارد، اما نام علی توسط پدرش ابوطالب و به الهام الهی انتخاب شد.
این ولادت معجزهآسا و بینظیر، نشانگر جایگاه والا و الهی امیرالمؤمنین (علیهالسلام) از همان لحظه آغازین زندگی است.
زندگینامه امام علی (علیهالسلام)
دوران کودکی امام علی و پرورش در دامان پیامبر (صلیاللهعلیهوآله)
حضرت علی (علیهالسلام) در کودکی تحت تربیت مستقیم پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآله) قرار گرفتند. چنانچه امیرالمومنین خود دوران کودکیشان را این گونه توصیف میکنند: «وَ قَدْ عَلِمْتُمْ مَوْضِعِي مِنْ رَسُولِ اَللَّهِ صلىاللهعليهوآله بِالْقَرَابَةِ اَلْقَرِيبَةِ وَ اَلْمَنْزِلَةِ اَلْخَصِيصَةِ وَضَعَنِي فِي حِجْرِهِ وَ أَنَا وَلَدٌ يَضُمُّنِي إِلَى صَدْرِهِ وَ يَكْنُفُنِي فِي فِرَاشِهِ وَ يُمِسُّنِي جَسَدَهُ وَ يُشِمُّنِي عَرْفَهُ ... وَ لَقَدْ كُنْتُ أَتَّبِعُهُ اِتِّبَاعَ اَلْفَصِيلِ أَثَرَ أُمِّهِ يَرْفَعُ لِي فِي كُلِّ يَوْمٍ مِنْ أَخْلاَقِهِ عَلَماً وَ يَأْمُرُنِي بِالاِقْتِدَاءِ بِهِ ...»
«شما موقعيت مرا نسبت به رسول خدا - صلّى اللّه عليه و آله به خاطر خويشى نزديك و منزلت مخصوص مىدانيد، وقتى كودك بودم مرا در دامن مىنشاند، در آغوشش مىفشرد، در فراشش جاى مىداد، تنش را به تنم مىساييد، و بوى خوشش را به من مىبويانيد ... من همانند طفلى كه به دنبال مادرش مىرود دنبال او مىرفتم، هر روز براى من از اخلاق پاك خود نشانهاى برپا مىكرد، و مرا به پيروى از آن فرمان مىداد ...»
این همراهی سبب شد که ایشان از همان دوران کودکی با آداب و اخلاق پیامبر رشد یابند و حتی در غار حرا نیز همراه ایشان باشند.
پیشگامی در اسلام و همراهی با پیامبر
هنگامی که حضرت محمد (صلیاللهعلیهوآله) به پیامبری مبعوث شدند، امام علی (علیهالسلام) نخستین مردی بودند که به ایشان ایمان آوردند. ایشان اولین کسی بودند که همراه با پیامبر اکرم نماز گزاردند. حضرت علی (علیهالسلام) در تمام دوران مکه و مدینه، یار و یاور پیامبر بودند و در تمام جنگهای پیامبر (غزوات) به جز جنگ تبوک (که به دستور پیامبر در مدینه ماند) حضور داشتند و پرچمدار سپاه اسلام بودند.
لیلةالمبیت و هجرت
یکی از فداکاریهای بزرگ امام علی (علیهالسلام) در شب هجرت پیامبر رخ داد که به «لیلةالمبیت» معروف است. در شبی که مشرکان قصد داشتند دستهجمعی به خانه پیامبر حمله کنند و ایشان را به قتل برسانند، امیرالمؤمنین (علیهالسلام) برای حفظ جان پیامبر و فریب دشمنان، در بستر ایشان خوابیدند و خود را با برد (پارچه) سبز رنگ پیامبر پوشاند. پس از هجرت پیامبر، ایشان در مکه ماندند تا امانتهایی را که مردم نزد پیامبر داشتند به صاحبانشان بازگردانند و سپس به مدینه مهاجرت کردند.
امیرالمؤمنین (علیه السلام) در شورای شش نفرهای که عمر ترتیب داده بود، به این واقعه درباره برتری خود استناد کرده اند: آيا جز من كسى در ميان شما هست كه هنگام هجرت پيامبر به مدينه در جاى خواب آن حضرت خوابیده و جان خود را در برابر هجوم مشركين براى قتل آن جناب فدا كند؟ گفتند: نه. (الاحتجاج، ج۱، ص۱۳۴)
ازدواج امام علی (علیهالسلام) و خانواده
در سال دوم هجرت، پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآله) دختر گرامی خود، حضرت فاطمه زهرا (سلاماللهعلیها) را به ازدواج حضرت علی (علیهالسلام) درآوردند. ثمره این ازدواج مبارک، فرزندانی چون امام حسن و امام حسین (علیهماالسلام) بودند. امام صادق عليه السلام درباره این ازدواج فرمودند: «لَولا أنَّ اللّه َ خَلَقَ أميرَ المُؤمِنينَ لِفاطِمَةَ ما كانَ لَها كُفوٌ عَلَى ظَهرِ الأرضِ»؛ «اگر خداوند اميرمؤمنان را براى فاطمه نمیآفريد، در زمين همتايى براى او نبود».
دوران پس از شهادت پیامبر (صلیاللهعلیهوآله)
پس از شهادت پیامبر، حضرت علی (علیهالسلام) مشغول تجهیز و دفن ایشان شدند. با وجود اینکه همگان میدانستند که امام مسلمانان پس از پیامبر اکرم، امیرالمومنین (علیه السلام) هستند و در روز غدیر با ایشان بیعت کرده بودند، اما پس از ماجرای سقیفه و شهادت حضرت زهرا (سلاماللهعلیها)، صبر پیشه کردند. این دوران برای حضرت علی (علیه السلام) همراه با رنجی عمیق بود که ایشان آن را با تعبیر «خاری در چشم و استخوانی در گلو» توصیف میکنند.
دوران خلافت و حکومت حضرت علی (علیهالسلام)
پس از کشته شدن عثمان، مردم به سوی حضرت علی (علیهالسلام) هجوم آوردند و با اصرار فراوان با ایشان بیعت کردند. دوران خلافت ایشان حدود چهار سال و نه ماه به طول انجامید. امیرالمومنین علی (علیهالسلام) در این دوره تمام تلاش خود را برای اجرای عدالت و بازگرداندن سنتهای پیامبر به کار گرفتند و اموالی را که به ناحق به نزدیکان خلیفه پیشین داده شده بود، بازپس گرفتند و والیان ناصالح را عزل نمودند.
این عدالتخواهی سبب دشمنی گروههای مختلفی شد که منجر به وقوع سه جنگ داخلی گردید:
- جنگ جمل (ناکثین): به رهبری طلحه و زبیر و عایشه که پیمانشکنان بودند.
- جنگ صفین (قاسطین): در برابر معاویه و شامیان که از اطاعت امام سرپیچی کردند.
- جنگ نهروان (مارقین): با خوارج که پس از ماجرای حکمیت از دین خارج شدند.
شهادت حضرت علی (علیهالسلام)
سرانجام در سحرگاه نوزدهم ماه رمضان سال ۴۰ هجری، حضرت علی (علیهالسلام) در محراب مسجد کوفه توسط عبدالرحمن بن ملجم مرادی (از خوارج) با شمشیر زهرآلود ضربت خوردند. ایشان پس از دو روز، در شب بیست و یکم رمضان به شهادت رسیدند و در نجف اشرف به خاک سپرده شدند.
محل دفن ایشان تا مدتها پنهان بود و کسی از محل آن خبر نداشت، به علت این که دشمنان ایشان به آن اهانت نکنند. تا آن که امام صادق (علیهالسلام) این محل را معرفی کردند. صفوان جمال نقل میکند که: « حَمَلْتُ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ عَلَيْهِ السَّلاَمُ فَلَمَّا اِنْتَهَيْتُ إِلَى اَلنَّجَفِ قَالَ يَا صَفْوَانُ تَيَاسَرْ حَتَّى تَجُوزَ اَلْحِيرَةَ فَتَأْتِيَ اَلْقَائِمَ قَالَ فَبَلَغْتُ اَلْمَوْضِعَ اَلَّذِي وَصَفَ لِي فَنَزَلَ وَ تَوَضَّأَ ثُمَّ تَقَدَّمَ هُوَ وَ عَبْدُ اَللَّهِ بْنُ اَلْحَسَنِ فَصَلَّيَا عِنْدَ قَبْرٍ فَلَمَّا قَضَيَا صَلاَتَهُمَا قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ أَيُّ مَوْضِعٍ هَذَا اَلْقَبْرُ قَالَ هَذَا قَبْرُ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ عَلَيْهِ السَّلاَمُ وَ هُوَ اَلْقَبْرُ اَلَّذِي تَأْتِيهِ اَلنَّاسُ هُنَاكَ»؛ « جعفر بن محمد علیهالسلام را سوار کردم (بر شتر یا مرکب). وقتی به نجف رسیدیم، فرمودند: «ای صفوان، به سمت چپ برو تا از حیره بگذری و به قائم برسی.»
راوی گفت: به جایی که برایم توصیف کرده بود رسیدم. پس فرود آمدند و وضو گرفتند، سپس او و عبدالله بن حسن پیش رفتند و کنار قبری نماز خواندند. وقتی نمازشان تمام شد، گفتم: «فدایت شوم، این قبر متعلق به چه کسی است؟» فرمودند: «این قبر علی بن ابیطالب علیهالسلام است و و اين قبريست كه شيعيان به زيارتش مى آيند».
جایگاه پدری امیرالمومنین برای امت اسلامی
در فرهنگ اسلامی و بر اساس آموزههای نبوی، رابطه میان پیشوای الهی و مردم، فراتر از یک رابطه حکومتی ساده و در سطح یک پیوند عمیق عاطفی و هدایتگری پدری تعریف میشود.
یکی از محکمترین مستندات این جایگاه، حدیث نبوی مشهوری است که در منابع متعددی ذکر شده است. پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآله) خطاب به حضرت علی (علیهالسلام) فرمودند: «أَنَا وَ عَلِيٌّ أَبَوَا هَذِهِ الْأُمَّةِ»؛ «من و علی، دو پدر این امت هستیم».
این کلام نشان میدهد که همانگونه که والدین مسئول حیات جسمانی و تربیت دنیوی فرزندان هستند، پیامبر و امیرالمؤمنین نیز مسئولیت حیات معنوی، رشد فکری و نجات اخروی مسلمانان را بر عهده دارند. پدریِ امیرالمؤمنین (علیهالسلام) در دلسوزی ایشان برای هدایت مردم تجلی مییافت. ایشان حتی در سختترین شرایط جنگی (مانند صفین)، هدفشان نه کشورگشایی، بلکه نجات انسانها از جهالت و گمراهی بود. خطبههای ایشان در نهجالبلاغه سرشار از اندرزهای پدرانهای است که خیرخواهانه امت را به سوی تقوا و دوری از فتنهها فرا میخوانند.
حضرت علی (علیهالسلام) در دوران خلافت و پیش از آن، نمونه اعلای یک پدر مهربان برای ضعیفترین اقشار جامعه بودند. ایشان به صورت ناشناس و در دل شب، آذوقه بر دوش میکشیدند و به خانه بینوایان میرفتند. سیره ایشان چنان بود که با یتیمان بازی میکردند تا گرد یتیمی و غم را از چهرهشان بزدایند؛ به همین دلیل ایشان در تاریخ به «ابوالایتام» (پدر یتیمان) ملقب شدهاند.
ایشان معتقد بودند که حاکم باید مانند پدری عادل میان فرزندان خود رفتار کند. در نگاه ایشان، هیچ فردی به دلیل نژاد یا سابقه بر دیگری برتری نداشت و همین نگاهِ برابر و عدالتمحور، به امت احساس امنیت و پناهندگی میداد. ایشان در وصیت خود نیز بر مهربانی با مردم و رعایت حق ضعیفان تأکید داشتند، گویی پدری در لحظات آخر نگران آینده فرزندان خویش است.
فضائل حضرت علی (علیهالسلام)
فضائل امیرالمؤمنین (علیهالسلام) چنان گسترده و بیشمار است که پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآله) فرمودند اگر درختان قلم، دریاها مرکب و انسانها نویسنده شوند، نمیتوانند فضائل علی بن ابیطالب را به شماره آورند. در ادامه به برخی از برجستهترین این فضائل بر اساس مستندات اشاره میشود:
۱. سرچشمه علم و حکمت
حضرت علی (علیهالسلام) باب علم پیامبر و پاسدار وحی الهی است. پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآله) ایشان را به عنوان «دروازه شهر علم» معرفی کرده و تأکید فرمودند که هر کس خواهان دانش است باید از طریق علی (علیهالسلام) وارد شود. ایشان در دوران خلفا نیز همواره مرجع علمی و گرهگشای مسائل دشوار بودند.
۲. پیشگامی در ایمان و بندگی
ایشان نخستین کسی بودند که به پیامبر (صلیاللهعلیهوآله) ایمان آوردند و هرگز پیشانی خود را در برابر بتی فرود نیاوردند. در روایات آمده است که ایشان و والدینشان (ابوطالب و فاطمه بنت اسد) همواره بر آیین توحیدی بودند و دامان ایشان از هرگونه شرک پاک بوده است.
۳. شجاعت و مجاهدت بینظیر
حضور حضرت علی (علیهالسلام) در غزواتی چون بدر، احد و احزاب، همواره با جانفشانی و شجاعتی فوقبشری همراه بود. در جنگ خیبر، زمانی که دیگران از گشودن دژ ناتوان بودند، پیامبر (صلیاللهعلیهوآله) فرمودند: «فردا پرچم را به دست کسی میدهم که خدا و رسولش را دوست دارد و خدا و رسول نیز او را دوست دارند»؛ و بدین ترتیب دژهای خیبر به دست ایشان فتح شد.
۴. صاحب ولایت و حدیث غدیر
بزرگترین فضیلت ایشان، انتصاب رسمی به مقام ولایت و جانشینی در واقعه غدیر خم است. پیامبر (صلیاللهعلیهوآله) در حضور هزاران زائر، ایشان را به عنوان «مولای مؤمنان» معرفی کردند؛ واقعهای که در معتبرترین منابع شیعه و اهل سنت به صورت متواتر نقل شده است.
۵. مباهله، مهمترین فضیلت قرآنی
واقعه مباهله که در آیه ۶۱ سوره آلعمران تجلی یافته، طبق کلام معصومین در روایات معتبر، برترین فضیلت قرآنی امیرالمؤمنین (علیهالسلام) به شمار میرود. در این واقعه که رویارویی حق و باطل در برابر مسیحیان نجران بود، خداوند متعال با عبارت «أَنْفُسَنَا»، حضرت علی (علیهالسلام) را به عنوان «جان و نَفْسِ» پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآله) معرفی نمود. این تعبیر نشاندهنده یگانگی مقامی و معنوی امام با رسول خداست و ایشان را در جایگاهی قرار میدهد که بر تمام امت برتری دارد.
حضور حضرت در این صحنه سرنوشتساز، در کنار حضرت زهرا (سلاماللهعلیها) و حسنین (علیهماالسلام)، نهتنها گواهی بر صدق دعوت پیامبر، بلکه سندی الهی و ابدی بر ولایت و امامت ایشان است که در آن، جایگاه وجودی امیرالمؤمنین فراتر از سایر صحابه و مظهر کامل جانِ پاک نبوت ترسیم شده است.
۶. معیار حق و باطل
طبق فرمایش نبوی، «علی با حق است و حق با علی است». ایشان «فاروق اعظم» هستند که ایمان را از نفاق جدا میکنند و محبت ایشان، پناهگاهی در تنگناهای قیامت و پل صراط است.
۷. کرامات و ویژگیهای خاص
ولادت در کعبه، خوابیدن در بستر پیامبر (لیلةالمبیت) برای حفظ جان ایشان، و برادری با رسول خدا در دنیا و آخرت، از ویژگیهای منحصربهفردی است که احدی در آنها با ایشان شریک نیست.
این قطرهای از اقیانوس بیکران فضائل کسی است که مایه عزت اسلام و فخر بشریت است.
جمعبندی: از کعبه تا ملکوت
زندگانی امام علی (علیهالسلام) تنها برشی از تاریخ نیست، بلکه الگویی جاودانه برای تمامی دورانهاست. او که به فرموده قرآن، «جانِ» پیامبر و به شهادت تاریخ، «پدر» بینوایان بود، با زندگی خود، مسیری روشن برای بندگی و آزادگی پیش پای بشریت نهاد. شناخت سیره ایشان، شناختِ معیار حقیقی حق و باطل در تمام اعصار است.
ایتا
بله
اینستاگرام
دیدگاه خود را بنویسید